IMF’nin Haziran 2023’te yayınladığı “Yürüyen Ölülerin Yükselişi: Dünyadaki Zombi Şirketler” raporuna göre dünyada en fazla “zombi” şirket, yüzde 13’lük oranla Türkiye’de bulunuyor...
Türkiye’de zombi şirket sayısı alarm veriyor! IMF’nin Haziran 2023’te yayınladığı “Dünyadaki Zombi Şirketler” raporuna göre dünyada en fazla “zombi” şirket, yüzde 13’le Türkiye’de bulunuyor. Bu oran bazı sektörlerde yüzde 30’u buluyor. Tekstil, hazır giyim, inşaat, mobilya, gayrimenkul, turizm ve lojistik sektörlerinde zombi şirket sayısı daha fazla. Yeni teknoloji firmaları da tehlikede. Uzmanlara göre önümüzdeki dönemde yüksek faiz ve enflasyon nedeniyle zombi şirket istilasının büyük bir sosyoekonomik krize dönüşmesi kaçınılmaz görünüyor.
Pandemiden sonra kredi faizlerinin yükselmesiyle dünyada ve Türkiye’de sadece kağıt üzerinde yaşayan, finansal açıdan “ölü” addedilen şirket sayısı hızla artıyor.
IMF’nin Haziran 2023’te yayınladığı “Yürüyen Ölülerin Yükselişi: Dünyadaki Zombi Şirketler” raporuna göre dünyada en fazla “zombi” şirket, yüzde 13’lük oranla Türkiye’de bulunuyor. Türkiye’yi bu konuda Endonezya, Romanya ve Rusya izliyor. Ancak uzmanlar Türkiye’deki zombi oranının gerçekte çok daha fazla olduğunu, hatta şirketlerin yüzde 30’unun zombi olarak nitelendirilebileceğini ifade ediyor. Ekonomiyi ve ticareti olumsuz etkileyen zombi şirketler nedeniyle pek çok şirket, ödemeler konusunda büyük sıkıntı yaşıyor. Allianz Trade’in “Ödeme Alamama Risk Skoru” Türkiye’de şirketlerin ödeme konusunda giderek daha fazla endişe duyduğunu gösteriyor. Ekonomist Atilla Yeşilada, zombi şirket krizinin büyüyerek yılın ikinci yarısında büyük bir sosyal sorun haline geleceğine işaret ediyor. Yıl sonu için enflasyon hedefinin yüzde 36’dan 38’e çıkarılması, enflasyonla mücadele kapsamında sıkı para politikalarıyla krediye erişimin zorlaşması ve borçlanma maliyetlerindeki artışlarla zombi şirketlerin sayısının daha da artması bekleniyor.
İFLASLARDA ARTIŞ
Türkiye’de “zombi” şirket statüsünü sürdüremeyip şirketini kapatanların sayısında da artış var. TOBB verilerine göre Türkiye’de 2019’da kapanan şirket sayısı 13 bin 197’yken, bu sayı 2020’de 15 bin 366, 2021’de 16 bin 222, 2022’de 23 bin 170 ve 2023’te 25 bin 883 oldu. 13 bini aşkın şirket ise son 6 yılda battı. Bu yılın ilk çeyreğindeyse GKN Kargo, İmteks, hızlı büyümesi Harvard’da ders olarak okutulan EGS Holding, Alkoçlar gibi çok sayıda şirket iflas açıkladı. En fazla konkordato ilan edilen sektörler arasında tekstil ilk sıraya yerleşirken onu inşaat, mobilya ve tarım izledi. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verilerine göre tekstil ve giyimde toplam şirket sayısı 64 binden 60 bine geriledi ve 200 bine yakın kişi işsiz kaldı. Allianz Trade’in küresel iflas araştırması 2023’te dünyada dört ülkeden üçünde ticari iflasların arttığını ve çoğu ülkede bu anlamda çift haneli artış yaşandığını gösteriyor. Araştırmaya göre dünyada ticari iflaslardaki ortalama artış, 2022 yılında yüzde 23’ten 2023 yılında yüzde 29’a yükseldi ve 2009’da yüzde 33 olan orandan bu yana en hızlı ivmeyi yakaladı. ABD’de geçen yıl iflasların yüzde 47 arttığını söyleyen Allianz Trade Türkiye CEO’su Ahmet Ali Bugay, Avrupa’da da iflaslarda artış olduğuna dikkat çekiyor. 2023 yılında Avrupa’da 2022’ye göre 184 sektörden 121’inde iflasların arttığını belirten Bugay, “Avrupa ülkelerinin en az 3’te 2’sinde inşaat, ulaştırma ve depolama, bilgi ve iletişim altında yer alan tüm sektörlerde iflaslarda artış görüldü” diyor.
AYIKLANMA DÖNEMİ
Faaliyetlerini sürdürebilmek için yüksek miktarda borç alan ve bu borçları ödeyebilmek için yine borçlanmak zorunda kalan şirketlere “zombi” deniyor. Yaşayan ölü haline gelen bu şirketler düşük kârlılık oranına sahip olduğu için borç ödemelerini yapmakta zorlanıyor. IMF verilerine göre Türkiye’de özel sektör şirketlerinin yüzde 13’ü zombi olarak nitelenirken halka açık şirketlerin yüzde 8’i zombi olarak görülüyor. Türkiye’deki şirketlerin yüzde 95’inin KOBİ olduğunu ve iflas eden şirketlerin yüzde 80’inden fazlasını küçük ve orta ölçekli işletmelerin oluşturduğunu söyleyen AGS Global Araştırma CEO’su Ahmet Güler, “Batık ve zombi şirketler daha çok inşaat, toptan ticaret, tekstil ve hazır giyim sektörlerinde yoğunlaşıyor” diyor. Ekonomideki soğuma politikalarının finansal performansı zayıf şirketler açısından “ayıklanma” anlamına geldiğini belirten Güler, önümüzdeki dönemde borçla ilerleyen zombi şirketlerin finansmana erişiminin zorlaşacağını belirtiyor. Güler, “Bu da şirketlerin kârlılıklarını olumsuz etkileyecek ve iflasları tetikleyecek” diyor. Devlet desteklerinin azalmaya başlamasıyla “zombi” şirketlerin finansmana erişmekte zorlandığını söyleyen KPMG Türkiye Endüstriyel Üretim Sektör Lideri ve Şirket Ortağı Murat Palaoğlu, “Bu süreçte bazı şirketlerin yeniden yapılanma yoluna gittiğine, bazılarının da başarısız olduğuna tanık olacağız” diyor.
SEKTÖRLER DAHA DA SIKIŞACAK
Tekstil, turizm, mobilya, inşaat, gayrimenkul, hazır giyim, perakende en fazla zombi şirketin görüldüğü sektörlerin başında geliyor. Özellikle bankalara ciddi borç yükü olan tekstilcilerle turizmcileri inşaatçılar izliyor. Gıda sektörü ise daha dinamik olduğu için zombi şirket oranı daha az. Tat Gıda Yönetim Kurulu Başkan Vekili Veysel Memiş, gıda sektöründe finansal açıdan sağlıksız şirket oranının yaklaşık yüzde 5 olduğunu belirtiyor. Günsan Holding Yönetim Kurulu Başkanı Mustafa Topçuoğlu ise iplik sektöründe zombi şirket oranının yüzde 6-7 seviyesinde olduğunu ifade ediyor. Topçuoğlu, önümüzdeki dönemde krediye ulaşımın daralmasıyla bu oranın 2 katına çıkabileceğini belirtiyor. Bu yıl mart ayında en fazla konkordato ilan eden sektörler listesinde ilk sıraya yükselen tekstil ve hazır giyimde de zombi şirket oranı artıyor. En büyük sıkıntı enflasyon artışının döviz artışına göre yüzde 50 daha fazla olmasından kaynaklanıyor. Özellikle ihracatçı şirketlerin rekabet gücünü düşüren bu durum, üreticileri yüksek maliyet baskısı altında bırakıyor. TOBB Hazır Giyim ve Konfeksiyon Sektör Meclis Başkanı Şeref Fayat, “Yurt içinde talep azlığı ve kur baskısı nedeniyle maalesef daha büyük sıkıntılar yaşanabilir” diyor. Tekstilde yeterince güçlü sermayesi olmayan şirketlerin işlerini sürdürebilmek adına kredi alımına yöneldiğini söyleyen Gelişim Tekstil CEO’su Mustafa Akçay da faizlerin yükselmesiyle pek çok şirketin sırf ayakta kalabilmek adına maliyetlerin altında fiyatlarla çalışarak günü kurtarmaya çalıştığını anlatıyor. Bunun sektörün genelini olumsuz etkilediğini söyleyen Akçay, “Bu şirketlerin şu anki şartlarda bunu uzun vadede sürdürmesi mümkün değil ve yakın zamanda işi bırakmak zorunda kalacaklar” diyor.
TEHLİKE BÜYÜK
Otomotiv sektöründe bayi ve distribütörler tarafında daralma yaşanıyor. Satış ve kârlılık oranlarının çok düştüğünü, otomotivde daralma yaşandığını belirten Motorlu Araç Satıcıları Federasyonu (MASFED) Genel Başkanı Aydın Erkoç, şirketleri batmaya götüren en önemli unsurun yüksek faiz oranları olduğunu vurguluyor. Yüksek enflasyon ortamında maliyetlerin artması, özellikle küçük ve orta ölçekli şirketler için işletme sermayesi ihtiyacını artırarak çoğu işletme için nakit akışı yönetimini zora sokuyor. Personel maliyetlerindeki artışın finansman ihtiyacına yol açtığını söyleyen OBASE’nin kurucu Ortağı ve CEO’su Dr. Bülent Dal, “Gelirlerin sabit giderlerin altında kalması, özellikle maliyet yönetiminde zayıf şirketler için batık şirket sorununu gündeme getiriyor” diyor. Önümüzdeki dönemde sektörlerde konsolidasyon beklentisi de güçleniyor. Türkiye’de büyük bir market enflasyonu yaşandığını söyleyen Türkiye Perakendeciler Federasyonu Yönetim Kurulu Başkanı Ömer Düzgün de büyük ulusal marketler karşısında daha küçük olan yerel oyuncuların kan kaybettiğine dikkat çekiyor. Ekonomi yönetimi tarafından uygulanan altın kotası nedeniyle şirketlerin ölüm kalım mücadelesi verdiğini ve yurt içine çalışan çoğu şirketin kapandığını söyleyen Mücevher İhracatçıları Birliği Başkanı Burak Yakın da “Türkiye’de mücevher üretimi yapmak ve ihraç etmek kârlı olmaktan çıktı” diye konuşuyor.
SUİSTİMAL EDİLİYOR
Uzmanlara göre zombi şirketler pek çok konuda risk oluşturuyor. Türkiye’de kağıt üzerinde var olan, fatura kesemeyen ama diğer taraftan da üzerindeki haciz, ticaret odası engellemeleri gibi sebeplerle resmi olarak kapanamayan yüzbinlerce zombi şirket olduğunu söyleyen Tırport Kurucu Ortağı Dr. Akın Arslan, lojistik sektöründe de zombi şirket sayısının krediye erişimin zorlaşmasıyla çok hızlı artacağını belirtiyor. Arslan, “Ticaret odaları, ticari faaliyeti aktif olmayan hukuki sebeplerle kapanışı tamamlanmamış ‘stok zombi şirket’ sayısını açıklamalı” diyor. Bu yıl iflas eden veya iş yapamaz hale gelen şirket sayısında önemli bir artış yaşandığını söyleyen Usul Ventures Kurucu Ortağı Avukat Kaan Özçelik de özellikle yüksek oranda borçlanarak faaliyetlerini sürdüren ve bu borçlarını düşük faiz oranlarıyla yöneten şirketlerin faiz oranlarının yükselmesiyle ciddi maliyet baskısı altına girdiğini belirtiyor. Özçelik, “Öz sermayesine oranla aşırı borçlanma, şirketlerin sürdürülebilirliği için ciddi bir tehdit oluşturuyor” diyor. Zombi şirketlerin önceden planlanarak içlerinin boşaltıldığı ve görüntüde yaşıyormuş gibi gösterildiğini söyleyen Pusula Danışmanlık Kurucusu, Mali Müşavir ve Hile Denetim Uzmanı Fikriye Aslan da “Bu şirketler bankalardan kredi almak veya piyasadan mal tedarik ederek bu malın borcunu ödemeden piyasadan kaçmak gibi niyetlere sahip olabilir” diyor. Uzun süre kâr açıklanmadan devam eden şirketlerin paravan olarak kullanılabildiğini söyleyen Arslan, “Uzun süre kâr göstermeyen şirketlerin birçoğu devlet teşviği ve vergi istisnalarından faydalanmak amaçlı kurulmuş olabiliyor” diyor.
SAYI ARTACAK
Önümüzdeki dönemde sıkı para politikaları, krediye erişimin zorlaşması, borçlanma maliyetlerindeki artışların şirketleri zorlamaya devam etmesiyle hem zombileşen hem iflas eden şirketlerin artması bekleniyor. Geçen yıl talep artışının iflasları bir miktar geciktirdiğini söyleyen ASF Otomotiv CEO’su Zeynep Fidan Soysal, “2024 sonunda bu darboğazdan kurtulamayan şirket sayısı geçtiğimiz yıla oranla daha yüksek olacak” diyor. Sosyal, şirketleri nakit akışının iyi yönetilememesinin batırdığını vurguluyor. Hem filo hem kısa süreli araç kiralama sektörlerinin yalnızca finansman teknikleriyle büyüyebilen iş modelleri olduğunu söyleyen Europcar Mobilite Grup Türkiye CEO’su Fırat Fidan da kaynaklar iyi kullanılmadığında, büyürken bile iflaslar yaşanabildiğine dikkat çekiyor. 2025 yılında çok sayıda oyuncunun sektörden çıkacağını tahmin eden Fidan, “Özellikle uzun dönem filo kiralama şirketlerinde 2018 yılından beri bu gelişmeleri gözlemliyoruz. 6 yıldır küçülen parklar ve azalan müşteri sayısının sonucunda sektörde birçok birleşme ya da konsolidasyon yaşandı ve daha da yaşanacak” diyor. Türkiye Ev Tekstili Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği (TETSİAD) Başkanı Hasan Hüseyin Bayram, global ekonomik kriz, döviz kurundaki dalgalanmalar, artan maliyetler ve yüksek banka faizlerinin olumsuz etkileri nedeniyle sıkıntı yaşayan şirket sayısının önümüzdeki günlerde daha da artacağını söylüyor. Zombi şirketlerde çöküşlerin başlayacağını belirten Kağıt ve Karton Ambalaj Sanayicileri Derneği (KASAD) Başkanı Alican Duran, “Bugün ayakta kalmak mucize gibi. Ama sonrasında daha da zorlaşacak” diyor. Bu yıl ve 2025’te küresel ticari iflasların hızlanmasını beklediklerini söyleyen Allianz Trade Türkiye CEO’su Ahmet Ali Bugay da “Dünyada 5 ülkeden 4’ünde ticari iflaslar bu yıl yıllık ortalama yüzde 12 artacak ve en büyük artışlar yıllık yüzde 28 ile ABD, yüzde 28 ile İspanya ve yüzde 31 ile Hollanda’da görülecek” diyor. Dünyada bu yıl üç ülkeden ikisinde iflasların salgın öncesi seviyelerin üzerine çıkmasını beklendiklerini söyleyen Bugay, Türkiye’de ise bu yıl iflasların yüzde 20 artmasını, 2025 yılında ise tekrar yüzde 6 azalmasını öngördüklerini ifade ediyor.