Anadolu... Üzerinde misafir ettiği medeniyetler ile kendi kültürel kimliğini örmüş toprakların yurdudur. Kimi ağırladıysa bu topraklar, misafirlerinin aşklarını, hüzünlerini, şarkılarını, türkülerini, inanışlarını, eserlerini, çözemediği doğa olaylarını kutsallaştırmış, söylencelere dönüştürmüş, dilden dile destan olarak aktarmış. Bu toprağın sahipleri de söylenceleri dinlerken hayalinde canlandırmış, yüreğine kazımış, kâh üzülmüş, kâh ağlamış, geleneklerini aktarmış̧ toprakların yeni sahiplerine. Anlatan da dinleyen de inanmış masalımsı örüntülerine ve kahramanlarına. Gel zaman git zaman, efsanelerin bereketli ve nazlı toprağı olmuş, Anadolu.

Her şehir, kendi kuruluş, öyküsünü yaratmış, Kendinden önceki ev sahiplerinin emanetlerine sahip çıkmış̧ sonradan gelenler. Şehirlerin isimleri miras olarak süregelmiş, yaşadığımız güne. Kim gelirse çok sevmiş yasadığı şehrin geçmişini ve kalelerini. Kâh kalede Şahmeran’ın izlerini aramışlar, kâh kavuşamayan aşıkların sırlarını, kâh rüyaların kerametini. Antik kentlerin yerini kâhinler gösterir, kurulan kenti Medusa korur. Tanrılar sever bu kentleri. Adlarına tapınaklar yapılır. Kurbanlar adanır. Uğruna destanlaşan savaşlar yapılır. El değiştirir bu kentler. Mimar Sinan’lar çıkar, süsler kentleri yeni yapıtlarıyla. Yine efsaneler kına gibi yakılır bu kentlere.

Türbelerini sever, Anadolu insanı. El açar, dua okur, niyeti söyler ulvi yatana. Vardır onun da bir efsanesi, dolaşır dilden dile. Bereket diler, çocuk diler, kısmet diler yüzü suyu hürmetine. Gönlü ferah döner evine. Ya kiliseleri, sinagogları? Kimisi birleştirir dinleri hikâyelerinde. Pavlus’u, Pierre’i, Nikolas’ı, Meryem Ana’sı yaşar bu topraklarda efsaneleriyle. Olağanüstü olaylara hep gebedir bu topraklar. Şahmeran’ı, Lokman’ı, Yedi Uyur’u, ağlayan kayaya dönüşen Niobe’si, Sarı Ana’sı, kızını korumak için kule yaptıran babası, sultanların güzel kızları, gizemli dedeler selam eder yoldan geçenlere.

Halk oyunları oynanır kâh sevinçten, kâh gururdan, türküler yakılır. Boşuna değildir türkülerdeki yakarışlar. Vardır bir hikâyesi dinleyene. Mihriban’ın, Bolu Beyi’nin, Eşref Bey’in, Asiye’nin, Allı Gelin’in, Suzan Suzi’nin, Sarı Gelin’in, Çanakkale erlerinin, Hekimoğlu’nun vardır diyecekleri. Uyanmaz Ali’ler, Suna’lar sabah olunca. Yürütür acısı uzun ince bir yolda dinleyeni. Çarşambayı sel alır, beyaz giyenin üstü toz olur, yüksek yüksek tepelere evler kurulur, kara kaşlar ferman yazdırır, kesik çayırlar biçilir. Çayda çıra oynatır bu topraklar, Mardin’e giden turnaya selam emanet eder, Anadolu insanı. Aşklar yeşerir bu topraklarda. Kavuşursa mutlu biter efsaneler, kavuşamazsa Leyla’yla Mecnun, Aslı’yla Kerem, Ferhat’la Şirin, Tahir’le Zühre olur. Ah eder Anadolu insanı engel olana, el açar dua eder, gittikleri yerde mutlu olsunlar diye.

Bitkiler yeşerir bu toprakların bağrında. Hepsinin vardır bir öyküsü. Ardıç̧, Arpa, Çiğdem, Hayat Ağacı, Haşhaş, İğde, Menekşe, Sarımsak, Zeytin...

Bitkinin olurda hayvanların olmaz mı öyküsü bu topraklarda? Akbaba, Akrep, Anka Kuşu, Baykuş, Geyik, Karınca, Kuzgun, Şahin, Tilki, Oğlak...

Yaşar efsanelerde hepsinin öyküsü, dolaşır dilden dile. El verir dinleyene, dantel gibi işlenir yüreklere.

Bu hafta Anadolu Efsaneleri kitabının önsözünü sizlerle paylaşmak istedim. Çünkü, efsaneler bir kültürün ruhunu ve kimliğini yansıtan önemli unsurlardır. Toplumun değerlerini, inançlarını, yaşam biçimini geçişten günümüze aktarırken, toplumsal kimliği ve bağları güçlendirir. İşte bu yüzden Anadolu, sadece bir coğrafya değil, aynı zamanda insan ruhunun derinliklerine işleyen bir kültürel miras toprağıdır.

Efsanelerinle çok yaşa Anadolu…

Prof. Dr. Özlem Güzel

Akdeniz Üniversitesi, Turizm Fakültesi

ozlemguzel@akdeniz.edu.tr